مطابق داده‌های مرکز آمار ایران، حدود ۵۰درصد خانواده‌های کشور آپارتمان‌نشین شده‌اند. این مسئله در حالی است که نتایج مطالعاتی متعدد، نشان از آثار سوء و منفی گسترده آپارتمان‌نشینی و افزایش تراکم در شهرهاست. آپارتمان‌نشینی یکی از مظاهر مدرنیسم در شهرهاست که ضمن کاهش فضای زندگی برای ساکنان، مشکلات و چالش‌های متعددی را از منظر روان‌شناختی و کیفیت زندگی در شهرها به دنبال داشته است.
افزایش آمار آپارتمان‌نشینی در شهر‌های ایران به حدود ۵۰درصد
شواهد نشان می‌دهد نسبت واحد‌های آپارتمانی به غیرآپارتمانی، به میزان قابل‌ملاحظه‌ای در نقاط شهری کشور افزایش یافته است. مطابق اسناد مرکز آمار ایران در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، از مجموع ۱۲/۱۸ میلیون خانواده شهری کشور، ۱۳/۸ میلیون خانواده در واحد‌های مسکونی آپارتمانی (حدود ۴۷درصد) و ۹۷/۹ میلیون خانواده در واحد‌های مسکونی غیرآپارتمانی (حدود ۵۳درصد) زندگی می‌کنند.
همچنین در نقاط شهری از مجموع ۴۵/۱۷ میلیون مسکن، تعداد ۶/۸ میلیون (حدود ۵۰درصد) آپارتمانی و تعداد ۸/۸ میلیون (حدود ۵۰درصد) غیرآپارتمانی است. در این راستا، تراکم جمعیتی نیز به خصوص در کلانشهر‌های کشور روند افزایشی به خود دارد. به عنوان نمونه، تراکم کلانشهر تهران از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ مطابق داده‌های مرکز آمار ایران و شهرداری تهران، از ۱۴۰ نفر در هکتار به ۱۵۳ نفر در هکتار افزایش یافته است، بنابراین تمام موارد یادشده نشان از غلبه شیوه سکونت آپارتمان‌نشینی و افزایش تراکم در شهر‌های کشور دارد.
روند آپارتمان‌نشینی و میزان تراکم در دنیا کاهشی خواهد بود
مطالعات اخیر نشان می‌دهد در بیشتر شهر‌های دنیا و در یک افق ۳۰ ساله از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۵۰ تراکم شهری رو به کاهش خواهد بود. به موازات کاهش تراکم، شیوه سکونت نیز از آپارتمان‌نشینی به خانه‌های یک طبقه گرایش دارد. این مسئله به خصوص در شهر‌های اروپای غربی و امریکای‌شمالی بیشتر ملموس بوده است، به طوری که تا سال ۲۰۵۰، تراکم نفر در هکتار تا ۵۰ نفر در هکتار کاهش خواهد یافت. به عنوان مثال، مطالعه‌ای که اخیراً روی ۱۱ کلان منطقه جهانی صورت گرفته است، نشان می‌دهد به غیر از آسیای مرکزی و چین (کامبوج، چین، کره، هنگ‌کنگ، ویتنام، مغولستان و لائوس)، در بقیه نقاط جهان به طور کلی تراکم شهری تا سال ۲۰۵۰ کاهشی خواهد بود.
آثار و تبعات جبران‌ناپذیر آپارتمان‌نشینی
افزایش آپارتمان‌نشینی در شهر‌های کشور، آثار و نتایج منفی گسترده‌ای به خصوص در حوزه اجتماعی داشته است. مطالعات متعددی در این زمینه به خصوص در تهران، مشهد، شیراز و همدان انجام شده که مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی نیز آن را منتشر کرده است، نشان می‌دهد تراکم شهری بر کاهش سلامت روان، افزایش افسردگی، افزایش خشونت‌های خانگی، کاهش کیفیت زندگی، مزاحمت‌های شهری، از بین رفت محرمیت بنا‌ها و کالبد شهری، انباشت ترافیک و آلودگی‌های صوتی، آلودگی هوای شهری و تغییر خرد اقلیم شهری تأثیر داشته است.
در زمینه آلودگی هوای شهرها، برای نمونه مطابق آمارنامه شهرداری، تهران در سال ۱۴۰۱، ۱۶۸ روز هوای ناسالم و خیلی ناسالم داشته است که برای گروه‌های سنی به خصوص کودکان و سالمندان آثار منفی سلامتی گسترده‌ای دارد.
راهکاری برای غلبه بر آثار سوء آپارتمان‌نشینی
چالش‌های مربوط به افزایش آپارتمان‌نشینی و تراکم در شهرها بر لزوم تجدیدنظر در اصول شهرسازی و گرایش هر چه بیشتر به شهرسازی اسلامی متناسب با فرهنگ بومی- محلی شهر‌های کشورمان تأکید دارد. در این نوع شهرسازی، توسعه افقی و واگذاری زمین به مردم بر آپارتمان‌نشینی و توسعه عمودی فزاینده ارجحیت دارد.
در واقع، در شیوه توسعه افقی به جای شیوه عمودی و آپارتمان‌سازی، می‌توان با ساخت خانه‌های یک طبقه و ویلایی، به صورت برنامه‌ریزی‌شده و نه به صورت توسعه پراکنده، از چالش‌های اجتماعی یادشده و مسائل اقتصادی حوزه مسکن و انحصار در منابع مسکن از جمله زمین به شکل قابل توجهی کاست.
منابع در دفتر روزنامه موجود است.
| کارشناس برنامه‌ریزی شهری
